Dược sĩ Lê Văn Nhân
Vitamin D cần cho hấp thụ calcium và làm cứng xương. Mặc dầu vai trò chính của vitamin D là giữ cho xương khỏe, nhưng những nghiên cứu gần đây lại đưa ra thêm nhiều lợi ích ngòai sức khỏe của xương như phòng ngừa ung thư, phòng ngừa té ngã ở người cao tuổi. Rồi xét nghiệm lại phát hiện nhiều người thiếu vitamin D, nên bác sĩ bắt đầu cho dùng vitamin D liều cao từ 1000 đến 5000 đơn vị mỗi ngày. Thậm chí có người còn đề nghị cho dùng Calcitriol cho chắc ăn.
Trước hết, chúng ta nên xem lại quá trình và tổng hợp vitamin D trong cơ thể (xem hình vẽ trang tiếp theo):
- Phần bên trái là tác dụng của tia tử ngọai trong ánh sáng mặt trời biến 7-dehydro-cholesterol thành vitamin D3. Đây là nguồn cung cấp chính của vitamin D trong cơ thể.
- Phần bên phải là chuyển hóa vitamin D2 từ thức ăn thành vitamin D3 bằng cách hydrô hóa dấu nối đôi trên nhánh nối với nhân phenanthren.
Sau khi thành vitamin D3 hay 25-cholecalciferol với 1 chức –OH gắn vào vị trí số 1 trong nhân phenanthrene, chất này sẽ qua gan, gắn thêm 1 OH thứ hai ở vi trí 25 biến thành 1,25-dihydrocholecalciferol, và cuối cùng qua tiểu quản thận gắn thêm –OH thứ ba để biến thành calcitriol là dạng họat động để nhận calcium và phosphat cho cơ thể.
Những người suy thận nặng mất khả năng biến đổi 1,25 cholecalciferol thành calcitriol, do đó không nhận được calcium, và phải uống calcitriol. Người bình thường, một khi đã nhận đủ D3 bắt buộc phải có đủ calcitriol, và không cần uống calcitriol tốn tiền vô ích.
Bây giờ, chúng ta hãy nhìn lại ai thiếu vitamin D. Tại vùng bắc Mỹ châu như Canada hay miền Đông bắc Hoa-kỳ, mùa đông tuyết giá và trời âm u nhiều mây có thể từ 4 đến 6 tháng mỗi năm, mọi người phải sinh họat trong nhà ít khi ra ngòai, nên không đủ tia tử ngọai để biến cholesterol thành vitamin D3. Những người này chắc chắn phải dùng thêm vitamin D ít nhất trong mùa đông. Những người sống ở vùng tây Nam Hoa-kỳ, mùa đông vẫn còn ánh sáng mặt trời, nên chỉ cần tiếp xúc với ánh sáng mặt trời mỗi ngày khỏang 5 phút đã có thể đủ vitamin D. Việt-nam là xứ nhiệt đới, mặt trời ít khi biến mất, nên không thiếu tia tử ngọai, nên số trường hợp thiếu vitamin D rất hiếm. Có một số lý thuyết bảo những người da màu có lượng melanin cao dưới da, chất này không cho tia tử ngọai vào sâu nên có thể người ngăm ngăm đen thiếu vitamin D hơn người có nước da trắng sáng. Dầu sao nhu cầu vitamin ở Việt-nam nếu có vẫn thấp hơn là liều dùng tại Hoa-kỳ hay Canada.
Hiện nay có hai bài hướng dẫn về vitamin D, một của bệnh rỗng xương Canada và một của IOM (Institute of Medicine: viện y khoa Hoa-kỳ). Hai bài này có một số nhận định khác nhau khiến người tiêu dùng lẫn lộn, khiến một giáo sư y khoa đại học y khoa Harvard phải lên tiếng giải thích lại.
Chuyển hóa Vitamine D
Peau: da ; Foie: gan ; Rein: thận
Hướng dẫn của hội rỗng xương Canada:
Theo hội này, thiếu vitamin D phổ thông hơn là các bác sĩ tưởng. Trong nhóm phụ nữ tuổi mãn kinh, tỷ lệ lưu hành thiếu vitamin D thấp ở mức 1.6% ở những người sống ở thành phố và lên đến 86% ở những người sống trong các viện dưỡng lão hay viện điều dưỡng. Thiếu vitamin D đáng kể hiện diện ở 76% phụ nữ rỗng xương và 50%-70% phụ nữ có lịch sử gãy xương.
Một trong những thử thách làm giảm thiếu vitamin D trong đại chúng là xác định nguồn hormone thích hợp nhất. Người lớn nhận phần lớn lượng dự trữ vitamin D do phơi nhiễm với tia tử ngọai dưới ánh sáng mặt trời. Kết quả là mức vitamin biến đổi rất nhiều tùy theo khí hậu, vĩ tuyến và sắc tố da. Hướng dẫn đơn giản nhất một người da trắng cần khỏang 4 phút mỗi ngày tiếp xúc với ánh nắng mặt trời ở cánh tay và ống chân để tạo ra khỏang 1000 IU vitamin D3.
Khi ánh sáng mặt trời là nguồn cung cấp chính vitamin D thì sẽ có những vấn đề đối với bệnh nhân, đặc biệt là người có nước da sáng. Làm sao nhận đủ ánh sáng mặt trời để có đủ vitamin D mà không tăng nguy cơ ung thư da? Hiện nay chưa có đồng thuận rõ ràng về câu hỏi này. Muốn giảm tai hại của tia tử ngọai thì dùng thuốc chống nắng (sunscreen). Mặc dầu vài nghiên cứu gợi ý kem chống nắng giảm tổng hợp vitamin D, một nghiên cứu ngẫu nhiên ở 113 công dân Úc cho thấy mức 25-hydroxyvitamin D3 (25-OH-D) tăng cùng mức trong mùa hè dầu có bôi kem chống nắng hay không.
Hồi cứu của hội bệnh rỗng xương Canada nhắc nhở bác sĩ đo mức 25-OH-D là phương pháp tốt nhất để đánh giá mức vitamin D của bệnh nhân. Tuy nhiên, xét nghiệm này có vẽ không thích hợp cho bệnh nhân tổng hợp calcitriol không bình thường, như bệnh sacoit (sarcoidosis). Hơn nữa, xét nghiệm đo 25-OH-D có thể thay đổi tùy theo phòng xét nghiệm, và bác sĩ phải để ý điều này khi đánh giá kết quả đo lường từ nhiều phòng xét nghiệm khác nhau, Ai cần phải thử xem có thiếu vitamin D không? Lời khuyên hiện nay không khuyến khích thử đại trà bệnh nhân không bị rỗng xương hay bệnh có thể can thiệp vào chuyển hóa vitamin D. Mức 25-OH-D tối ưu trong huyết thanh cũng tranh cãi, nhưng có vẽ giữa 75 và 80 mmol/L. Thiếu vitamin D thường được định nghĩa khi mức này <>
Tài liệu về hiệu quả lâm sàng của thuốc bồi dưỡng vitamin D để ngừa bệnh có vẻ lẫn lộn. Trong nghiên cứu của WHI (Women Health Initiative: cổ động sức khỏe phụ nữ) bồi dưỡng với calcium carbonat 1000 mg + vitamin D3 400 IU cải thiện tỷ trọng xương đùi nhưng không ảnh hưởng đáng kể nguy cơ gảy xương trong khỏang thời gian theo dõi trung bình 7 năm. Tuy nhiên phụ nữ trong nhóm uống thuốc bồi dưỡng tăng 17% nguy cơ sạn thận.
Thử nghiệm của WHI bị chỉ trích vì dùng liều vitamin D quá thấp. Một phân tích meta chỉ ra liều vitamin D 700-800 IU mỗi ngày giảm nguy cơ gảy xương đùi 26% và gãy xương bất cứ chỗ nào 23% so với bồi dưỡng calcium hay giả dược. Ngược lại, liều 400 IU không hiệu nghiệm để ngừa gảy xương.
Mức vitamin D cao hơn cũng có vẻ giảm nguy cơ té ngã, có lẽ do cải thiện sức mạnh của bắp thịt. Trong một phân tích meta của 5 thử nghiệm ngẩu nhiên gồm 1237 người tham dự, sản phẩm bồi dưỡng vitamin D giảm nguy cơ té ngã 22% so với calcium hay giả dược. Mặc dầu liều vitamin D không có vẽ tác động lên kết quả chính nghiên cứu, dân số trong nghiên cứu cho kết luận là chỉ giảm nguy cơ đáng kể cho phụ nữ mà thôi.
Vitamin D cũng được chú ý về liên hệ với ung thư. Trong nhóm bệnh nhân nghiên cứu ở WHI, tỷ suất ung thư ruột kết ngang nhau ở phụ nữ dùng calcium và vitamin D hay giả dược. Nhìn chung, mặc dầu nghiên cứu dịch tể gợi ý lượng thấp chất đánh dấu vitamin D trong huyết thanh liên quan với nguy cơ cao ung thư ruột kết, những nghiên cứu can thiệp cho kết quả lẫn lộn về khả năng của chất bồi dưỡng vitamin D để giảm nguy cơ bệnh này.
Một cách tổng quát, các tác giả của nghiên cứu bệnh rỗng xương ở Canada tin rằng phơi nhiễm với ánh sáng mặt trời và ăn uống không đủ để giữ 25-OH-D ở mức đề nghị với hầu hết người Canada và sau đây là những lời khuyên của nhóm này:
Những người dưới 50 tuổi và không có bệnh kèm theo, bồi dưỡng 400-1000 IU mỗi ngày nguy cơ thấp dưới 50 tuổi và không có bệnh kèm theo, bồi dưỡng 400-1000 IU mỗi ngày. Không cần phải theo dõi mức 25-OH-D trong khi điều trị những người này.
Những người có mức nguy cơ trung bình trên 50 tuổi có hay không bệnh rỗng xương, những người này phải uống 800-2000 IU mỗi ngày. Mức 25-OH-D phải được đo sau 3-4 tháng điều trị, và liều vitamin D có thể được tăng dần nếu mức này còn thấp.
Những người nguy cơ cao bị gảy xương hay mất xương mặc dầu đã điều trị bệnh rỗng xương. Phải theo dỏi mức 25-OH-D ở những bệnh nhân này, và có thể phải dùng vitamin D với liều vượt quá 2000 IU mỗi ngày.
Vitamin D3 là dạng bồi dưỡng ưa chuộng cho người lớn. Calcitriol có chỉ số an tòan hẹp và không nên dùng như là thuốc bồi dưỡng hàng ngay.
Ý kiến của viện y khoa Hoa-kỳ (IOM):
Ủy ban cứu xét về những chất dinh dưỡng ăn vào chứa vitamin D và Calcium đã đánh giá hơn 1000 nghiên cứu và cho rằng hai chất này duy trì sức khỏe của xương là đúng, còn dùng cho những mục đích ngòai xương như té ngã và ung thư, kết quả được xem là lẫn lộn, không trước sau như một và không thể kết luận chắc chắn được.
Với những người tiếp xúc ít với ánh nắng mặt trời, ủy ban này khuyên uống vitamin 400 IU mỗi ngày, và liều 800 IU cho những người ≥ 71 tuổi.
Tuy nhiên, ủy ban cũng cho biết nguy cơ gây hại của vitamin D chỉ ở liều trên 4000 IU mỗi ngày. Do đó, bác sĩ sẽ cân nhắc, chỉ dẫn cho bệnh nhân dùng cho đến 4000 IU nếu cần thiết.
Bác sĩ Jo Ann Manson, giáo sư y khoa đại học y Harvard và là thành viên của IOM giải thích thêm: báo cáo về vitamin D của IOM ngày 30 tháng 11 năm 2010 là một công trình nghiên cứu sâu rộng để tìm chứng cứ vitamin D cần thiết cho sức khỏe của xương và những lợi ích không phải xương, thí dụ đề phòng ung thư, bệnh tim mạch, bệnh tiểu đường và bệnh miễn nhiễm tự động.
Ủy ban của IOM kết luận chứng cứ vitamin D có lợi cho xương là bắt buộc, nhưng những lợi ích không phải xương gồm ung thư và tim mạch, chứng cứ không trước sau như một, không kết luận được về liên hệ giữa nguyên nhân tác dụng, và chưa đủ để bảo cần có thêm vitamin D. IOM quyết định mỗi ngày ăn vào 600 đơn vị vitamin D cho người lớn từ 1 đến 70 tuổi, và 800 đơn vị cho người trên 71 tuổi đủ cho nhu cầu. Lượng vitamin này tương đương với mức 25-hydroxy-D 20 mg/mL che chở cho 97.5% dân số. Điều quan trọng cần chú ý là IOM giả thiết người bệnh không tiếp xúc hay tiếp xúc rất ít ánh sáng mặt trời. Về mức 25-OH-D trong máu, IOM cũng bảo chưa có một tiêu chuẩn rõ ràng về ngưỡng này, nên cũng chưa biết dưới mức nào thì có những nguy cơ cho ung thư hay bệnh tim mạch. IOM kết luận là những lợi ích không phải xương, cần có nhiều nghiên cứu sâu rộng hơn để biết chắc vitamin D có thật sự cần thiết để ngừa những bệnh này không.
Tài liệu tham khảo:
- Pharmacorama
- Medscape
Dược sĩ Lê Văn Nhân
0 nhận xét:
Đăng nhận xét